𝐒𝐂𝐈𝐄𝐍𝐂𝐄 𝐋𝐈𝐓𝐄𝐑𝐀𝐓𝐔𝐑𝐄 | 𝗧𝗶𝗻𝗮𝘁𝗮𝗻𝗶𝗺 𝗯𝗮 𝗮𝗻𝗴 𝗨𝗹𝗮𝗻?

Report by Jayane Leslie Feliciano | Graphics by Mary Ruth Orendain | Layout by Angilene Dableo

Tinatanim ba ang Ulan?

“Ano ba naman yan, Juan! Hindi mo nanaman inubos kanin mo. Tinanim pa yan ng Mama mo!”

“Ih, Ma. Di na ako gutom. Konti nalang yan, okay na yan.”

“Isang butil ng palay, sakop and buong bahay. Mahalaga ang bawat isa, hindi dapat natin ito sinasayang. Matalino ka naman kaya ‘di ko na to kailangang palalimin, eh. Pero ito tayo, makulit na bata,” napatawa sa Mama.

“Luh, ang liit liit, pinapalaki mo pa halaga,” nakipagbiruan ako.

“Aba, parang tayo lang yan, Nak. Hindi ba’t pati mga tao maliit lang tignan? Lalo na kung titingin ka mula sa langit…” naalala ko pa ang paliwanang ni Mama sa akin noong bata palang ako.

𝘔𝘶𝘭𝘢 𝘴𝘢 𝘪𝘵𝘢𝘢𝘴 𝘮𝘶𝘬𝘩𝘢 𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘵𝘢𝘺𝘰𝘯𝘨 𝘮𝘨𝘢 𝘮𝘢𝘭𝘪𝘭𝘪𝘪𝘵 𝘯𝘢 𝘪𝘯𝘴𝘦𝘬𝘵𝘰, 𝘭𝘢𝘭𝘰 𝘯𝘢 𝘬𝘶𝘯𝘨 𝘮𝘢𝘨-𝘪𝘴𝘢 𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘵𝘢𝘺𝘰. 𝘗𝘦𝘳𝘰 𝘩𝘪𝘯𝘥𝘪 𝘣𝘢’𝘵 𝘯𝘢𝘬𝘢𝘬𝘢𝘵𝘢𝘸𝘢? 𝘗𝘢𝘨 𝘯𝘢𝘨𝘴𝘢𝘮𝘢 𝘴𝘢𝘮𝘢 𝘪𝘺𝘢𝘯𝘨 𝘮𝘨𝘢 𝘮𝘢𝘭𝘪𝘭𝘪𝘪𝘵 𝘯𝘢 𝘵𝘢𝘰 𝘯𝘢 𝘪𝘺𝘢𝘯, 𝘱𝘢𝘳𝘢𝘯𝘨 𝘢𝘯𝘨 𝘭𝘢𝘬𝘪 𝘯𝘪𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘵𝘪𝘨𝘯𝘢𝘯 𝘬𝘢𝘩𝘪𝘵 𝘴𝘢𝘢𝘯𝘨 𝘢𝘯𝘨𝘨𝘶𝘭𝘰 𝘬𝘢 𝘱𝘢 𝘵𝘶𝘮𝘪𝘯𝘨𝘪𝘯. 𝘔𝘢𝘨𝘪𝘯𝘨 𝘮𝘢𝘣𝘶𝘵𝘪 𝘰 𝘮𝘢𝘴𝘢𝘮𝘢 𝘢𝘯𝘨 𝘬𝘢𝘯𝘪𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘮𝘨𝘢 𝘩𝘢𝘯𝘨𝘢𝘳𝘪𝘯, 𝘩𝘪𝘯𝘥𝘪 𝘮𝘢𝘭𝘢𝘺𝘰 𝘴𝘢 𝘳𝘦𝘺𝘢𝘭𝘪𝘥𝘢𝘥 𝘯𝘢 𝘪𝘵𝘰’𝘺 𝘮𝘢𝘬𝘢𝘬𝘢𝘮𝘪𝘵 𝘯𝘪𝘭𝘢 𝘥𝘢𝘩𝘪𝘭 𝘴𝘢 𝘣𝘪𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘯𝘪𝘭𝘢… 𝘔𝘪𝘯𝘴𝘢𝘯 𝘴𝘢 𝘭𝘢𝘬𝘪 𝘯𝘪𝘭𝘢’𝘺 𝘺𝘶𝘮𝘢𝘺𝘢𝘣𝘢𝘯𝘨 𝘯𝘢; 𝘱𝘦𝘳𝘰 𝘮𝘪𝘯𝘴𝘢𝘯 𝘯𝘢𝘮𝘢𝘯 𝘢𝘯𝘨 𝘮𝘨𝘢 𝘥𝘢𝘵𝘪𝘯𝘨 𝘯𝘢𝘱𝘢𝘨𝘩𝘪𝘯𝘢𝘢𝘯 𝘯𝘨 𝘭𝘰𝘰𝘣 𝘢𝘺 𝘭𝘶𝘣𝘶𝘴𝘢𝘯𝘨 𝘯𝘢𝘬𝘢𝘬𝘢𝘵𝘢𝘺𝘰 𝘮𝘶𝘭𝘪 𝘥𝘢𝘩𝘪𝘭 𝘴𝘢 𝘣𝘪𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘯𝘨 𝘮𝘨𝘢 𝘬𝘢𝘮𝘢𝘺 𝘯𝘢 𝘴𝘶𝘮𝘶𝘴𝘶𝘱𝘰𝘳𝘵𝘢 𝘴𝘢 𝘮𝘨𝘢 𝘯𝘢𝘯𝘨𝘪𝘯𝘨𝘪𝘯𝘪𝘨 𝘯𝘪𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘮𝘨𝘢 𝘱𝘢𝘢.

𝘕𝘢𝘨𝘴𝘪𝘴𝘪𝘮𝘶𝘭𝘢 𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘺𝘢𝘯 𝘴𝘢 𝘪𝘴𝘢. 𝘛𝘢𝘱𝘰𝘴 𝘥𝘢𝘭𝘢𝘸𝘢. 𝘛𝘢𝘱𝘰𝘴 𝘵𝘢𝘵𝘭𝘰. 𝘋𝘢𝘩𝘢𝘯 𝘥𝘢𝘩𝘢𝘯 𝘬𝘢𝘯𝘨 𝘮𝘢𝘨𝘵𝘢𝘵𝘢𝘯𝘪𝘮 𝘩𝘢𝘯𝘨𝘨𝘢𝘯𝘨 𝘴𝘢 𝘯𝘢𝘨𝘶𝘭𝘢𝘵 𝘬𝘢 𝘯𝘢𝘭𝘢𝘯𝘨 𝘯𝘢 𝘮𝘢𝘳𝘢𝘮𝘪 𝘯𝘢 𝘢𝘯𝘨 𝘣𝘶𝘯𝘨𝘢.

“…So ano yung gusto mong sabihin, Ma?”

“Ayun lang naman, kainin mo na tirang kanin mo. Malaki lang yan tignan kasi nagkadikit dikit na mga butil hahahaha”

“Wala, di ko talaga naiintindihan utak ng magsasaka, Mama. Haha!”

Matapos mapuno ang bahay sa tawa naming mag-ina, may isa pang boses na sumabay; mayroong ngiting nakapinta sa mukha.

“Aba aba, ang aga-aga niyo namang nagbabanatan,” tugon ng aking ama.

“Uy, Paolo! Naubos mo na kape mo? Aalis ka na ba niyan?” tanong ni Mama.

“Papa, panguwi mo nalang ako ng malaking isda, neh?” inosente akong humiling sa ama kong mangingisda.

“Haha, oo sige! Pagkatiwalaan mo ‘tong hari ng dagat, haha!”

“Aba, kung hari ka ng dagat, edi reyna ako ng lupa? Hehe” sumakay si Mama.

“Luh, ang corny niyo”

“Aguy, itong si prinsipe naming, di kayang sumabay sa alon…” biro sakin ni Papa na para bang humihiling ng kasunod sa usapan.

“…”

“…”

“…Ano nalang ako…um…prinsipe ng langit…magiging piloto nga naman ako,” sumanib sa akin ang malaking kahihiyan nang sinubukan kong sumabay sa corny na usapan.

Sa sandali na iyon, para bang pinipigilan ng aking mga magulang na tumawa sa akin dulot ng mga salitang nakakakilabot sa kahihiyan. Ngunit hindi ko nalang inintindi. Nakipagsabayan na lamang ako habang taos-pusong naramdaman ang tunay nilang nais iparating sa akin; pag-asa’t tiwala.

“Pangako yan ha?” ngumiti sakin si Papa.

…Pero iyon ang huling pagkakataon na nakausap namin si Papa…bago siya kinuha ng dagat dulot sa matinding pakikipaglaban sa mga malalaking barko at bilang ng mga Tsino. Isang mangingisdang Pinoy muli ang binawian ng buhay sa gera ng hindi mapagpatawad na tubig at walang-awang mga alon.

Ang inang bayan ay lubos na nagluluksa – para sa dagat na pilit nilang inaagaw mula sa kamay ng kalupaan ng Pilipinas at para sa mga pamilyang nawalan ng miyembro sa tahanan.

Labing limang taong gulang palang ako noon; ngunit ang “langit” ay hindi madaliang nakakalimot.

“Anak, bakit kalat-kalat parin ang gamit mo? Aalis na tayo bukas – delikado dito sabi ng gobyerno, masyado tayong malapit sa dagat, baka anong gawin ng mga Tsino,” ani ng ina kong hawak hawak ang laruan kong eroplano.

“Tsaka, hindi ba masyado ka nang matanda para dito? 18 ka na, Juan. Ibahin mo na ‘yang utak mo,” dagdag niya.

“Aba, diba pangako ko magiging piloto anak niyo? Practice lang yan, practice, kailangan ko yan,” lakas-loob kong hinarap si Mama nang nakangiti.

“Tsaka, Ma. ‘Wag ka mag-alala. Walang aalis dito bukas kundi ang mga manghihimasok na pilit dinidikit ang mga ulo nila sa dagat natin,” tinuloy ko ang usapan.

Tatlong taon mula noong araw na iyon ang nakalipas, ngunit ang bagyo ay hindi kailanman tumigil sa puso ng aming tahanan.

Kinabukasan, para bang bumalik sa pagkabata ang mga magbabarkada, ako’y nakipaglaro kasama ang aking eroplanong de remote control. Kaming mga kabataan sa aming lugar ay tumindig sa harap ng nalalapit na dayuhan at sabay sabay pinalipad ang aming mga laruan na dala ang kani-kanilang mga hangarin patungo sa mga ulap.

Habang ang mga ito’y lumipad, isang ala-ala noong ako’y labing limang taon pa lamang ang siyang bumalik sa aking isipan.

“Paano pag bumagyo nang malakas na malakas pagpasok nila ulit sa West Philippine Sea? Lunurin sila ng Inang Kagubatan!” sabi ng kaibigan ko noon.

“Osige, sino bang mga walang utak ang lulusob sa Pilipinas na nakabarko sa gitna ng bagyo? Malamang titignan nila yung panahon kung maayos,” banat ko naman sakanya.

“Aba malay ko, gawa kang remote control na makakapagpabago ng panahon. Gulatin mo sila ng ulan,” pabiro niyang sinambit ang kaniyang naisip.

Sino nga ba ang baliw na maniniwala na possible ang ganong klasing bagay?

…

…

…

Ako, syempre.

Walang sino man ang makakapagpabago basta-basta ng panahon upang magpadala ng ulan gamit ang isang simpleng pagpindot sa remote. Ngunit, anak ako ng magsasaka – iba ang daloy ng isip ko. Kung ang lupa’y maaaring pagtaniman ng palay at kung ano-ano pa, hindi ba’t nakakaaliw na subukan kung ang parehas ay maaaring gawin sa mga ulap? Cloud seeding – ito ang sagot ko.

Ang laman ng aming mga laruang eroplanong de remote control ay mga malalaking dami ng silver iodide at dry ice. Sa pagtatanim ng mga ito sa mga ulap na malapit lamang sa dagat, makakapagtaguyod tayo ng proseso ng pwersahang paglaki ng mga “cloud droplets” hanggang sa bumagsak ang mga ito bilang pag-ulan…o bagyo.

Konti man kung isa lamang ang magpapalipad, ngunit kay lupit ng epekto kung ang bilang ng mga piloto ay marami. Sa loob ng tatlong taon, ako’y nakipagkaibigan – libo libong mga kabataan na pare-pareho ang siyang sinisigaw ng mga puso’t damdamin. Tama nga naman, hindi ba, Mama?

Nagsisimula lang yan sa isa. Tapos dalawa. Tapos tatlo. Dahan dahan kang magtatanim hanggang sa nagulat ka nalang na marami na ang bunga.

Ulan, dinggin niyo kami.

Mga hangin, dingin niyo kami.

Kidlat at kulog, dingin niyo kami.

Papa…nakikita mo ba ito?

Mula noong sandali na iyon kung saan walang tigil bumagsak ang mga malalakas na patak ng ulan; ang mga barkong halimaw sa kanilang bilang at laki ang siyang nilamon isa isa ng tubig. Pailalim nang pailalim.

Itong bansa naming minamahal ay tahanan ng mga hindi mapagpatawad na bagyo. Mula noong kami’y iyong piniling tutukan ng inyong mga armas – kayo’y natalo na agad sa simula palang. Kapag ginalit ang inang bayan, ang dagat ang siyang magsisilbing kulungan para sa mga walang-buhay niyong mga katawan. Sa huli, bagaman mas marami kayo, may sapat pa ring puwang sa malupit na karagatan para sa inyong mga yumaong dayuhan.

------

contact us:

✉️|theoracle.pub@gmail.com

#GettingInvolvedForChange

#ThePulseofProgress

𝗩𝗲𝗿𝗶𝘁𝗮𝘀 • 𝗔𝗾𝘂𝗶𝘁𝗮𝘀 • 𝗟𝗶𝗯𝗲𝗿𝘁𝗮𝘀